ว่าด้วยโตเกียวและโอซาก้า 東京と大阪について

สวัสดีครับท่านผู้อ่าน ในฐานะที่ผมจะกลับเมืองไทยในวันที่21นี้ ผมอยากจะถือโอกาสนี้แสดงความคิดเห็น ในประเด็นที่เกี่ยวกับญี่ปุ่นที่ฮอตที่สุด สำหรับผมตอนนี้ ที่ว่าฮอตนี่ไม่ใช่หมายความว่าเป็นที่พูดคุยกันในหมู่ชาวญี่ปุ่นนะครับ แต่เป็นสิ่งที่ผมให้ความสนใจมากเป็นพิเศษในช่วงนี้ นั่นก็คือความแตกต่างระหว่างโตเกียวเมืองหลวงของประเทศญี่ปุ่นกับเมืองโอซาก้าครับ ผมคิดว่าข้อเขียนอันนี้น่าจะเป็นประโยชน์สำหรับคนที่ไม่เคยอยู่ญี่ปุ่น และเพื่อให้เพื่อนๆของผมในญี่ปุ่นมีโอกาสแสดงความคิดเห็นด้วย

ผมเคยอยู่ญี่ปุ่นมาปีนี้เป็นปีที่สอง สังเกตว่าประเทศญี่ปุ่นมีเมืองใหญ่หลายเมือง ซึ่งก็เป็นลักษณะของประเทศที่พัฒนา แล้วมีการกระจายความเจริญ ไปเกือบทุกส่วนของประเทศ ซึ่งต่างจากประเทศไทย ที่ทุกอย่างจะมารวมกับอยู่ที่กรุงเทพ ที่ว่าใหญ่ในที่นี่ไม่ได้รวมแค่จำนวนประชากรอย่างเดียว แต่รวมถึงความสำคัญในทางประวัติศาสตร์ การเมือง วัฒนธรรมและเศรษฐกิจด้วย เมืองใหญ่เหล่านี้ก็มีโตเกียว โยโกฮาม่า โอซาก้า นะโกย่า ฟุกุโอกะ ซัปโปโร เกียวโต และโกเบ และในบรรดาเมืองใหญ่เหล่านี้ เมืองที่ถือว่าเป็นคู่แข่งกันมาตั้งแต่หลายร้อยปีมาแล้วก็คือโตเกียว ซึ่งอีกชื่อหนึ่งก็คือเอะโดะ กับโอซาก้า (จริงๆต้องเขียนว่าโอซะกะแต่ผมจะเขียนว่าโอซาก้าเพื่อให้เข้ากับธรรมเนียมการอ่านของคนไทย) ในปีแรกที่ผมมาอยู่ญี่ปุ่นนั้นผมได้มีโอกาสไปอยู่โตเกียว ได้ยินได้เห็นอะไรมาพอสมควร ดังนั้นเมื่อมีโอกาสมาอยู่ญี่ปุ่นอีกเป็นคำรบที่สอง ผมก็ไม่ลังเลที่จะเลือกอยู่ที่โอซาก้า เพราะผมคิดอยู่เสมอว่าถ้าอยากจะรู้จักญี่ปุ่นอย่างแท้จริง อยู่โตเกียวไม่พอครับ ต้องมาอยู่ในดินแดนแถบคันไซที่มีโอซาก้าเป็นศูนย์กลางด้วย ถึงจะรู้จักญี่ปุ่นอย่างถึงกึ๋น ทีนี้คำถามก็คือทำไม ในความคิดของผม ตำตอบก็คือเมืองทั้งสองเมืองนี้มีความเหมือนที่อยู่ในความแตกต่างครับ

ที่ว่าความเหมือนนี้ก็คือเมืองทั้งสองนี้มีบทบาทที่สำคัญมากในพัฒนาการของประเทศญี่ปุ่น เมื่อเราไปโอซาก้าหรือโตเกียว เราจะพบว่าสภาพบ้านเมืองมีความเจริญ ตึกรามบ้านช่องสูงสง่า ใหญ่โต มีระบบการขนส่ง โดยเฉพาะระบบรางที่มีประสิทธิภาพ ซับซ้อน และคลอบคลุม มีท่าเรือใหญ่โต มีการถมที่ออกนอกทะเลเพื่อสร้างแผ่นดินเพิ่ม มีสนามบินที่ใหญ่เป็นอันดับหนึ่งและสองของประเทศ ทั้งสองเมืองเป็นเสาหลักทางเศรษฐกิจของญี่ปุ่น ในขณะที่โตเกียวจับตามองไปยังอเมริกา ยุโรป โอซาก้ากลับมองมายังจีนและเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ และในขณะที่โตเกียวเป็นศูนย์กลางทางการเงิน โอซาก้ากลับเป็นศูนย์กลางทางอุตสาหกรรม โดยโอซาก้าทั้งจังหวัดมีผลิตภัณฑ์มวลรวมสูงกว่าทั้งประเทศแคนาดาเสียอีก (อ้างอิงจากหนังสือหน้าต่างสู่โลกกว้าง ฉบับประเทศญี่ปุ่น) โตเกียวมีดิสนีย์แลนด์ โอซาก้าก็มียูนิเวอร์แซล สตูดิโอ แต่ผมตั้งข้อสังเกตว่าโอซาก้าเป็นรองโตเกียวในเรื่องขนาดของเมืองและของระบบขนส่งมวลชน โดยที่โตเกียวจะมีระบบขนส่งขนาดใหญ่มากกว่า โตเกียวมีรถไฟใต้ดิน 12 สาย ส่วนโอซาก้ามี 7 สาย โตเกียวกับโอซาก้าเป็นเพียงเมืองสองเมืองของญี่ปุ่นที่มีรถไฟ JR วิ่งรอบเมืองเป็นวงกลม (環状線) โดยโตเกียวมีจำนวนสถานีบนสายรถไฟนี้ถึง29สถานี ในขณะที่ของโอซาก้ามีแค่ 19สถานีเท่านั้น แสดงให้เห็นว่าโตเกียวเป็นมหานครที่ใหญ่กว่าโอซาก้า และเมื่อเรามานับจำนวนชุมทางรถไฟที่สำคัญของเมืองแล้วปรากฏว่าโตเกียวมีชุมทางที่สำคัญ (ในความคิดของผม) ถึง 6 แห่งคือ Shinjuku Shibuya Shinagawa Tokyo Ueno และ Ikebukuro ในขณะที่โอซาก้ามี 4 แห่งคือ Osaka Namba Tennoji และ Shin-Osaka

อย่างไรก็ตาม โอซาก้านั้นนับได้ว่ามีบทบาทสำคัญมาก่อนโตเกียวซะอีก ในฐานะประตูสู่เกียวโตซึ่งมีฐานะเป็นเมืองหลวงของประเทศในสมัยก่อน สาเหตุก็เพราะว่ามีผู้คนมาอาศัยในดินแดนแถบที่ราบคันไซมาตั้งแต่ยุคโบราณและได้สร้างอารยธรรมขึ้นที่นี่เมื่อประมาณ 1500 ปีมาแล้ว ตอนนั้นดินแดนแทบที่ราบคันโตที่ที่โตเกียวอยู่นั้นยังเป็นป่าอยู่เลยครับ ทั้งๆที่ที่ราบคันโตมีขนาดใหญ่กว่าที่ราบคันไซมาก และโอซาก้ามาเข้าถึงยุคความรุ่งเรืองอย่างขีดสุดในสมัยที่โตะโยะโทะมิ ฮิเดะโยะชิสามารถรวมญี่ปุ่นเป็นหนึ่งเดียวได้ และได้ตั้งโอซาก้าเป็นศูนย์กลางในการปกครองประเทศ และสร้างประสาทโอซาก้าอันสวยงาม (ประสาทที่เห็นอยู่ในปัจจุบันนี้ถูกสร้างใหม่ในสมัยเอโดะ ถ้าผมจำไม่ผิด) โอซาก้าในสมัยนั้น เปรียบเสมือน "ครัว"ของญี่ปุ่นครับ เป็นแหล่งซื้อขายสินค้าของกินของใช้นานาชนิด เพื่อส่งป้อนให้กับเกียวโต ในขณะที่เกียวโต สงบเงียบ ลุ่มลึก และอ่อนช้อยสมกับเป็นเมืองที่ประทับของจักรพรรดิ โอซาก้ากลับมีชีวิตชีวาในฐานะเมืองการค้า และประวัติศาสตร์อันยาวนานอันนี้นี่เองก็เป็นสิ่งที่คนโอซาก้าภาคภูมิใจมาจนถึงทุกวันนี้ และก็สามารถพูดได้ว่าความเป็นคนโอซาก้านี้ดำรงมาได้ถึงปัจจุบัน ผมสามารถสังเกตได้ว่าโอซาก้าเป็นเมืองที่เร่าร้อน จริงใจ และมีชีวิตชีวา คนโอซาก้าจะเป็นคนจริงใจ ยิ้มแย้มแจ่มใส เร่งรีบและมีหัวการค้า ซึ่งเราสามารถสังเกตได้จากหลายๆอย่างครับ

1. คนโอซาก้าพูดภาษาญี่ปุ่นสำเนียงโอซาก้า (โอซาก้าเบน) ซึ่งผมพูดได้คำเดียวว่า "เหน่อ" คนโอซาก้าไม่ว่าจะไปที่ไหน เขาก็จะพูดภาษาญี่ปุ่นสำเนียงโอซาก้า ถึงแม้จะไปโตเกียวก็ตาม เปรียบเทียบได้กับคนอีสานพูดภาษาอีสานเมื่อเข้ามากรุงเทพซึ่งดูแล้วน่ารักน่าเอ็นดู ภาษาโอซาก้าเบนนั้นยิ่งฟังยิ่งชวนให้หัวเราะครับ ไม่ใช่หัวเราะเพราะขำมุกหรือดูถูกความคิดเขานะครับ แต่หัวเราะเพราะภาษาของเขาน่ารัก ไม่เป็นทางการ ผิดกับภาษาญี่ปุ่นมาตรฐานที่โตเกียวที่ฟังดูแล้วดูเป็นทางการ ขนาดเปรียบเทียบคำพูดของผู้สูงอายุในโตเกียว ยังนับว่าฟังดูเป็นทางการอยู่มาก และในการนี้เองครับที่คนโตเกียวมักจะเอาจุดนี้มาดูถูกคนโอซาก้า เหมือนคนกรุงเทพดูถูกคนพูดภาษาอีสานยังไงยังงั้น นอกจากนี้ภาษาญี่ปุ่นแบบโอซาก้าไม่ได้แตกต่างกับภาษาญี่ปุ่นโตเกียวแค่สำเนียงอย่างเดียว แต่แตกต่างถึงไวยากรณ์บางอย่าง คำศัพท์ สำนวนบางคำ หนึ่งในข้อแตกต่างที่ผมประทับใจมากที่สุดก็คือ คนโอซาก้าจะเรียกผู้ชายที่อ่อนวัยกว่าว่า โอนี่จัง แปลว่า น้องชาย ถึงแม้จะไม่เคยรู้จักกันมาก่อนเลย ซึ่งแสดงให้เห็นถึงความจริงใจ ไม่ถือตัวของคนโอซาก้าได้เป็นอย่างดี ที่โอซาก้า แม้แต่คนรุ่นคุณยายยังเรียกผมว่าโอนี่จังเลย ในขณะที่ตอนที่ผมอยู่โตเกียว ไม่มีใครเรียกผมอย่างนี้เเม้แต่ครั้งเดียว

2. ในขณะที่โอซาก้าเป็นเมืองการค้าที่ทุกอย่างต้องเร่งรีบ โตเกียวในสมัยก่อนกลับเป็นเมืองของนักรบ (ชนชั้นซามูไร) ที่ทรงไว้ซึ่งศักดิ์ศรีและความสง่างาม สิ่งนี้ส่งผลต่อผู้คนของทั้งสองเมืองนี้ด้วย คนโอซาก้าจะเป็นคนรีบร้อน ในขณะที่คนโตเกียวเมื่อเปรียบเทียบกับโอซาก้าแล้วอาจดูช้ากว่า เคยมีคนทำสำรวจเกี่ยวกับความเร็วในการเดินของคนโอซาก้ากับโตเกียว ปรากฏว่าคนโอซาก้ามีระยะในการเดินต่อวินาทีสูงกว่าคนโตเกียว นอกจากนี้ผมยังสังเกตได้ว่าคนโอซาก้าไม่ค่อยชอบที่จะรอสัญญาณไฟเวลาข้ามถนน ซึ่งจะแตกต่างจากโตเกียวที่เคร่งครัดกว่า

3. เนื่องจากโอซาก้าเป็นเมืองการค้ามาแต่โบราณ คนโอซาก้าจะมีค่านิยมชอบของถูก ในขณะที่คนโตเกียวจะมีรสนิยมชอบของแพง （大阪は安い物自慢、東京は高い物自慢）หมายความว่าสมมุติมีหญิงชายคู่หนึ่งจะไปออกเดทกัน ถ้าทั้งคู่เป็นคนโอซาก้า พวกเขาจะไปเสาะ แสวงหาร้านอาหารราคาถูกและอร่อย และเขาก็จะภาคภูมิใจมากที่สามารถหาร้านที่ถูกและอร่อยได้ ในทางตรงกันข้าม ถ้าทั้งคู่เป็นคนโตเกียว ทั้งคู่จะมีค่านิยมที่ว่า ของดีของอร่อยต้อง "แพง" พวกเขาก็จะพยายามเสาะหาร้านแพงๆ บรรยากาศดีๆ ทีนี้ถ้าแต่ละฝ่ายเป็นคนโตเกียวกับโอซาก้าแล้ว ก็ไม่รู้ว่าจะออกเดทกันยังไง

ทุกครั้งที่ผมได้มีโอกาสคุยกับเพื่อนฝูงชาวญี่ปุ่นของผมซึ่งทุกคนอยู่ที่โตเกียว ผมจะถามเขาอยู่เสมอว่าโอซาก้าเป็นยังไง คำตอบส่วนใหญ่ก็คือพวกเขาไม่ค่อยรู้จักโอซาก้า แต่เขาจะมีภาพในหัวของเขาว่าโอซาก้ามีอะไรมากมายที่แตกต่างจากโตเกียว เพื่อนผมมาจากโตเกียวยังไม่รู้ด้วยซ้ำว่าโอซาก้ามีย่านนัมบะและชินไซบาชิที่มีชื่อเสียง บางคนไม่รู้ด้วยซ้ำว่าผู้คนที่โอซาก้ายืนบนบันไดเลื่อนทางขวา ซึ่งต่างกับโตเกียวซึ่งยืนทางซ้าย คนโตเกียวกับคนโอซาก้านั้นมองภาพเหมือนว่าตนเองนั้นอยู่คนละประเทศกัน ทั้งนี้เนื่องจากถึงแม้ประเทศญี่ปุ่นจะมีขนาดเล็กกว่าประเทศไทยแต่สภาพภูมิประเทศเป็นภูเขาสูง สลับซับซ้อน มีการเดินทางไปมาหาสู่กันลำบาก

ทุกวันนี้คนโตเกียวกำลังภาคภูมิใจบ้านเมืองตนเองในฐานะเมืองหลวงอันเป็นสัญลักษณ์ของประเทศ ถึงแม้ว่าโตเกียวจะเกิดหลังโอซาก้าก็ตาม สำหรับโอซาก้านั้น ดูเหมือนจะมีการพัฒนาด้วยความเร่งที่ช้าลง ไม่เชื่อก็ต้องเชื่อครับว่าอัตราการว่างงานในโอซาก้าซึ่งถือเป็นเมืองอุตสาหกรรม ชั้นนำนั้นสูงที่สุดในญี่ปุ่นคือประมาณ7%เลยทีเดียว ทางด้านการศึกษานั้นก็ดูเหมือนว่าคนญี่ปุ่นจะไม่ค่อยให้ความสำคัญกับโอซาก้ามาก มหาวิทยาลัยโตเกียวถือเป็นมหาวิทยาลัยของจักรวรรดิ (Imperial University) ถูกแต่งตั้งเป็นอันดับแรก มหาวิทยาลัยเกียวโตเป็นอันดับสอง ในขณะที่มหาวิทยาลัยโอซาก้าถูกสถาปนาเป็นอันดับหก ทุกวันนี้มหาวิทยาลัยโอซาก้าถือว่าเป็นมหาวิทยาลัยชั้นนำของญี่ปุ่น โดยถูกถือว่าเป็นมหาวิทยาลัยของรัฐอันดับสาม แต่ดูเหมือนความมีชื่อเสียงจะเป็นรองมหาวิทยาลัยโตเกียวและเกียวโตอย่างเห็นได้ชัด โดยเฉพาะอย่างยิ่งเมื่อเราพิจารณาจากศิษย์เก่าที่มีบทบาทในภาคการเมืองและเศรษฐกิจของญี่ปุ่น ผมแทบจะไม่เห็นศิษย์เก่าของมหาวิทยาลัยโอซาก้าเลย

แต่อย่างไรก็ตามการพัฒนานั้นไม่มีวันสิ้นสุด ทุกวันนี้มีการเรียกร้องเพื่อที่จะกระตุ้นให้คนโอซาก้าร่วมมือร่วมใจกันพัฒนา บ้านเมืองเพื่อให้สามารถแข่งขันกับโตเกียวได้ ในสมัยที่โอซาก้าตามหลังโตเกียวมากๆ ได้มีการใช้วิธีทางไสยศาสตร์เลยทีเดียว คือคนโอซาก้าเปลี่ยนวิธีการเขียนชื่อของเมืองใหม่จาก 大坂 เป็น　大阪　ทั้งที่ตัวคันจิ　阪 ตัวนี้ไม่เคยถูกใช้ในญี่ปุ่นมาก่อน สาเหตุที่คนโอซาก้าพร้อมใจกันเปลี่ยนตัวอักษรคันจิของเมืองตนเองนั้นก็เนื่องจากว่าตัวคันจิตัวเดิมมีตัวอักษร 土 ที่เเปลว่าพื้นดินซึ่งมีความหมายในแง่ลบอยู่ ทุกวันนี้ผมพูดได้คำเดียวครับว่า คนโอซาก้าก็ยังเป็นคนโอซาก้าอยู่ ที่ยังรักษาสัญลักษณ์ของตัวเองเอาไว้อย่างเหนียวเเน่น และที่สำคัญคือพวกเขากำลังจับตามองโตเกียวอยู่ข้างหลังอย่างใกล้ชิดครับ