คิดถึงญี่ปุ่น

ได้ฤกษ์เสียที่ครับในการอัพบล๊อกของผม ก็ต้องขอโทษคนที่รออ่านบล๊อกของผม(ที่มีอยู่น้อยนิด)ด้วยนะครับ ที่ผมหายหน้าหายตาไปนานสิบกว่าวัน เป็นสิบวันที่ค่อนข้างยุ่งมากครับ เพราะต้องทำอะไรหลายอย่างนับตั้งแต่ทำวีซ่าอเมริกา ปฐมนิเทศนักเรียนทุนรัฐบาล เข้าไปนั่งฟังเลคเชอร์โครงการปริญญาโทเศรษฐศาสตร์ภาคภาษาอังกฤษ ม.ธ. และพาโฮสต์คนญี่ปุ่นไปเที่ยว

สิบวันที่ผ่านไปนี้ มีอะไรหลายอย่างเกิดขึ้นมากมายครับ ทำวีซ่าอเมริกาเหนื่อยมาก ไปสถานฑูตมาสี่ครั้งแล้ว เหลืออีกสองครั้งถึงจะได้วีซ่า ปฐมนิเทศนักเรียนทุนรัฐบาลก็ได้เรียนรู้อะไรเยอะ เรียน M.A. ที่ธรรมศาสตร์ก็ยากแสนเข็น แต่สิ่งที่ผมประทับใจที่สุดในช่วง 2 สัปดาห์ที่ผ่านมานี้ก็คงจะหนีไม่พ้น การที่ได้มีโอกาสเจอคนญี่ปุ่นอีกครั้ง

คนญี่ปุ่นที่มาเมืองไทยครั้งนี้เป็นผู้ที่มีบุญคุณกับผมมากตอนที่ผมอยู่ที่ญี่ปุ่น ผมเจอเขาผ่านทางการสมัครโครงการแลกเปลี่ยนระหว่างชาวญี่ปุ่นกับนักศึกษาต่างชาติของมหาวิทยาลัยโอซาก้า ผมคิดว่าคงมีนักเรียนต่างชาติไม่กี่คนที่โชคดีเหมือนผมที่ได้เจอโฮสต์ดีมากแบบนี้ ทั้งนี้เพราะโฮสต์ของผมคนนี้ยิ้มเก่ง(เก่งกว่าคนไทยมาก) หัวเราะตลอด ชอบคุยเรื่องน่าสนใจ เป็นต้นว่าสังคม วัฒนธรรม และก็เคยพาผมไปที่น่าสนในหลายแห่ง เขายังเคยพาผมไปเข้าร่วมสังเกตการณ์การพิพากษาคดีในศาลชั้นต้นของนครโอซาก้าเลย ดังนั้นในการเจอเขาอีกครั้งจึงทำให้ผมคิดถึงญี่ปุ่นอยู่ไม่น้อย คิดถึงคนญี่ปุ่นที่มีเอกลักษณ์เฉพาะตัวที่น่าศึกษาเป็นอย่างยิ่ง

หลายคนบอกว่าชาวญี่ปุ่นชาตินิยม ไม่ค่อยให้ความสนในเรื่องต่างประเทศ อันนี้ก็เห็นจะจริง ผมไปอยู่ญี่ปุ่น ได้มีโอกาสปฎิสันถารกับคนญี่ปุ่นบ้าง ถ้าไม่นับอาจารย์และนักศึกษาบัณฑิตวิทยาลัย (ไม่ใช่ระดับปริญญาตรีนะครับ) บางคน ผมว่าคนญี่ปุ่นเป็นคนโลกแคบทีเดียว

ผมคิดว่าสาเหตุสำคัญที่ประการหนึ่งที่เป็นเหมือนกำแพงกั้นระหว่างคนญี่ปุ่นกับชนชาติอื่นๆคือภาษาญี่ปุ่น ที่จริงแล้วภาษาญี่ปุ่นก็มีส่วนคล้ายกับภาษาอื่นอยู่มาก เช่นมีการใช้ตัวอักษรคันจิเหมือนภาษาจีน แต่ถ้าพิจารณาแง่โครงสร้างภาษาแล้ว นับว่าแตกต่างจากภาษาจีนมากมายเหลือเกิน แต่ดันไปคล้ายกับโครงสร้างภาษาเกาหลี แต่เมื่อพิจารณาด้านคำศัพท์ คำที่คล้ายๆกับภาษาเกาหลีจริงๆมีจำนวนนับได้เลย จุดสำคัญอีกประการหนึ่งก็คือเสียงในภาษาทั้งสองที่คล้ายกันก็มีไม่พอขนาดที่จะกล่าวได้ว่ามาจากภาษาตระกูลเดียวกัน (มองแดนซากุระ:ศ.ดร.ปรียา อิงคาภิรมย์ โฮะริเอะ,2545) ดังนั้นผมจึงคิดว่าภาษาญี่ปุ่นเป็นภาษาที่มีลักษณะเฉพาะของตัวเองอย่างแท้จริง ถ้าจะให้พูดก็คงจะสาธยายไม่หมด แต่พูดได้ประโยคเดียวว่า ถ้าผู้ใดไม่เข้าใจภาษาญี่ปุ่น อย่าหวังว่าเขาจะเข้าใจลักษณะนิสัยของคนญี่ปุ่นได้เลย

เดี๋ยวจะหาว่าไปว่าชาวญี่ปุ่น แต่นิยาม "โลกแคบ" ของผมนั้นไม่ได้หมายความถึงการปฏิเสธการเรียนรู้วัฒนธรรมต่างประเทศเนื่องด้วยการดูถูกคนต่างชาติต่างภาษาว่าเป็นคนต่ำชั้นกว่า แต่คนญี่ปุ่นมีนิสัยโลกแคบมาเพราะเขาไม่เห็นความจำเป็นที่จะต้องเรียนรู้สิ่งต่างๆที่เกี่ยวกับต่างประเทศโดยเฉพาะอย่างยิ่งของประเทศในทวีปเอเชียด้วยกัน ประเทศเขา สังคมเขาเป็นสังคมที่เจริญเเล้ว มีสิ่งดีๆมากมาย หลายคนบอกว่าประเทศญี่ปุ่นเป็นประเทศเดียวที่คนเอเชียเอาไปอวดฝรั่งได้ เพราะเป็นประเทศเอเชียเพียงประเทศเดียวที่มีความเจริญรอบด้าน

ก็อาจจะจริงครับ แต่บางทีคนญี่ปุ่นอาจจะไม่เห็นด้วย ไม่ใช่ไม่เห็นด้วยเพราะประเทศเขาไม่เจริญหรืออย่างไรนะครับ แต่เป็นเพราะว่าคนญี่ปุ่นไม่ได้ถือว่าประเทศญี่ปุ่นอยู่ในทวีปเอเชีย แต่เป็นประเทศหนึ่งที่เจริญก้าวหน้าทั้งทางด้านเศรษฐกิจ วัฒนธรรม และเทคโนโลยีเกินกว่าที่จะนับรวมกับประเทศด้อยพัฒนาต่างๆในทวีปเอเชียได้

เป็นที่น่าสังเกตมากว่า ครั้งหนึ่งผู้ผลิตสกีของฝรั่งเศสพยายามจะส่งสกีมาขายในญี่ปุ่นเมื่อหลายสิบปีก่อน รัฐบาลญี่ปุ่นในขณะนั้นถึงกับประกาศว่า สกีฝรั่งเศสไม่เหมาะกับหิมะที่มีเอกลักษณ์เฉพาะตัวของประเทศญี่ปุ่น (ฮา) ต่อมาในปลายปี 1980 เมื่อครั้งที่ผู้ส่งออกเนื้อสหรัฐพยายามจะเปิดตลาดญี่ปุ่น ทางกระทรวงเกษตรญี่ปุ่นถึงกับประกาศว่ามีเเต่เนื้อในญี่ปุ่นเท่านั้นที่เหมาะกับระบบการย่อยอาหารที่ไม่เหมือนใครของชาวญี่ปุ่น (เอาเข้าไป) และในราวปี 1990 นักวิจัยที่มีชื่อเสียงของมหาวิทยาลัยในญี่ปุ่นอ้างว่าคนญี่ปุ่นมีพันธุกรรมที่โดดเด่นมากทางด้านการฟัง และสามารถชื่นชมเสียงของธรรมชาติได้มากกว่าชาติใดๆ (หน้าต่างสู่โลกกว้าง:ญี่ปุ่น)

เพราะฉะนั้นผมจึงคิดว่าคนญี่ปุ่นส่วนใหญ่ไม่ได้มีเจตนาจะดูถูกคนต่างชาติต่างภาษา แต่เพราะว่าเขาคิดว่าเขาเป็นชาติพันธุ์ที่ไม่เหมือนใครในโลกมากกว่า　ดังนั้นจึงไม่ใช่คนญี่ปุ่นที่จะต้องปรับตัวเข้าหาคนต่างชาติ แม้แต่ในทวีปเอเชียด้วยดันเอง แต่คนเอเชียประเทศอื่นๆจะต้องเป็นฝ่ายปรับตัวเข้าหาคนญี่ปุ่น นอกจากนี้ประเทศญี่ปุ่นยังเป็นเพียงประเทศพัฒนาแล้วที่เป็นมหาอำนาจเพียงประเทศเดียวที่อยู่ในทวีปเอเชีย ไม่เหมือนประเทศพัฒนาแล้วในทวีปยุโรปหรืออเมริกาที่มีความคล้ายคลึงทางวัฒนธรรมสูง ประเทศญี่ปุ่นจึงมีความเป็นตัวของตัวเองสูงมาก และกล้าคิดได้แม้ขนาดที่ว่าประเทศตัวเองไม่ได้อยู่ในเอเชีย

แต่ปัจจุบันนี้ โลกเราได้เปลี่ยนแปลงไป และมันบังคับให้คนญี่ปุ่นต้องเปิดกว้างมากขึ้น มีชาวญี่ปุ่นจำนวนไม่น้อยที่มีความกระตือรือล้นในการเปิดโลกให้กับตัวเอง โฮสต์ของผมอายุหกสิบกว่าปีแล้วยังไปเรียนสนทนาภาษาอังกฤษอยู่เลย

ทุกครั้งผมเข้าไปในร้านหนังสือที่ญี่ปุ่น มุมที่ผมจะเข้าไปเป็นมุมเเรกเลยคือมุมหนังสือสอนภาษาอังกฤษ มีหนังสือสอนภาษาอังกฤษมากมายเหลือคณานับในญี่ปุ่น และที่สำคัญคือมีมากมายหลายเล่มที่ดี มีวิธีการสอนน่าสนใจ และมีคำอธิบายอย่างกระจ่างชนิดที่สามารถพูดได้ว่าไม่รู้จะกระจ่างมากกว่านี้ได้ยังไงแล้ว เพราะฉะนั้นก่อนกลับมาเมืองไทย ผมเลยซื้อหนังสือภาษาอังกฤษดีๆกลับมาหลายเล่มทีเดียว

หลังจากที่เศรษฐกิจญี่ปุ่นที่เคยรุ่งเรืองอย่างมากช่วงก่อนศตวรรษที่ 90 ถึงยุกตกต่ำ ประเทศญี่ปุ่นจึงเข้าสู่ยุคแห่งการเปลี่ยนแปลงที่สำคัญ คนญี่ปุ่นเริ่มรู้สึกถึงความไม่มั่นคง ถ้าตัวเองยังคงโลกแคบอยู่อย่างนี้ มีความจำเป็นที่จะต้องเปิดกว้างมากขึ้น ผมคิดว่าพลวัตในสังคมญี่ปุ่นนี้น่าจับตาอย่างยิ่งครับ